Nasza cywilizacja od bardzo dawna toczy batalię z problemem zanieczyszczeń środowiska, mimo widocznego postępu, na horyzoncie jawi się widmo kolejnego ekologicznego przeciwnika. Nie będzie nadużyciem stwierdzenie, że stanowi on potencjalnie niebezpieczniejsze zagrożenie od tych, z którymi do tej pory przyszło nam się mierzyć. Powodem tego może być, chociażby fakt, że związki PFAS, bo o nich mowa, mimo odkrycia już w latach 30 zeszłego wieku po dziś dzień nie doczekały gruntownych i dogłębnych badań pod kątem wpływu na ludzki organizm.
Jak powszechnie wiadomo, najniebezpieczniejszy wróg to taki, którego nie znamy albo przynajmniej nie wiemy o nim zbyt wiele. Dlatego chcemy Was z nim zapoznać w naszym dzisiejszym wpisie.
Czym są PFAS?
PFAS (z ang. Perfluorinated alkylated substance) to Perfluorowane związki alifatyczne będące pochodnymi węglowodorów. Stanowią rodzinę około 5000 syntetycznych związków chemicznych o bardzo dużej trwałości. ,,Trwałość” tutaj to słowo klucz, bo ile przykładowo neutralizacja substancji ropopochodnej relatywnie nie stanowi ogromnego wyzwania, tak związki grupy PFAS ze względu na bardzo trwałe wiązania fluoru i węgla oraz różnice w elektroujemnościach stwarzają spory problem.
Dlaczego PFAS są tak niebezpieczne?
Powodów do niepokoju jest wiele. Z całą pewnością wyżej wymieniona trwałość, związki te kumulują się w przyrodzie, w tym i w ludzkim organizmie (ich obecność potwierdzono w ludzkiej krwi). Mają one niesamowitą zdolność łatwej migracji do powietrza (przypuszcza się, że to właśnie drogą oddechową człowiek przyswaja największe ilości PFAS), wód, gleby, roślin, organizmów zwierząt, słowem - niemal wszędzie. Co jeszcze czyni PFAS tak niebezpiecznymi? To samo co powoduje, że były i są tak chętnie wykorzystywane, czyli niezwykła odporność na wysokie temperatury oraz działanie związków chemicznych. Ponadto posiadają one właściwości hydrofobowe i jednocześnie hydrofilne co dodatkowo potęguje ich problemowość.
By dobitniej podkreślić zagrożenie płynące z obecności PFAS w naszym życiu, skupmy się bezpośrednio na skutkach zdrowotnych.
Wciąż trwają badania toksykologiczne dotyczące wpływu związków perfluorowanych na organizm ludzki. Do tej pory przeprowadzono badania na zwierzętach laboratoryjnych. Poniżej lista najczęściej występujących zaburzeń u szczurów narażonych na PFAS:
- Wzrost aktywności enzymów powodujących wzrost produkcji fosfolipidów
- Zmniejszenie wydalania lipoprotein o niskiej gęstości, spowodowane dysocjacją apolipoproteiny B
- Zmiany transportu i metabolizmu kwasów tłuszczowych
- Hepatomegalia – powiększenie wątroby
- Obniżenie poziomu hormonów tarczycy w osoczu krwi
- Inhibicja apoptozy oraz zaburzenie cyklu komórkowego
- Zmniejszenie odporności immunologicznej spowodowane proliferacją peroksysomów
- Powstawanie nowotworów wątroby w tym i u ludzi.
[ROCZN. PZH 2011, 62, Nr 2, 137 – 144]
Terminologia medyczna bywa trudna, wręcz momentami niezrozumiała dla osób niezwiązanych zawodowo z medycyną. Spróbuję zatem przedstawić niektóre z powyższych punktów w bardziej przystępny sposób.
1.,2., 3. Zaburzenie gospodarki tłuszczowej organizmu, czyli zaburzenia w transporcie tłuszczy, zaburzenia cholesterolu.
6. Apoptoza jest to proces programowanej śmierci komórki. Jeśli komórka zostaje uszkodzona powinna ulec apoptozie. Gdy jednak proces ten jest zakłócony i komórka uszkodzona nie jest zlikwidowana, to może się ona niekontrolowanie mnożyć. Zaburzenie cyklu komórkowego z zaburzeniami apoptozy to przepis na nowotwór. Ludzkie ciało nie broni się wtedy przed namnażającymi się ,,zepsutymi” komórkami.
Jak widać, skutki narażenia na działanie PFAS mogą przynieść ze sobą poważne konsekwencje, których pomimo braku dokładniejszych badań na ludziach nie wolno nam lekceważyć.
PFAS a prawo w Polsce
Ze względu na niski stopień świadomości społecznej, brak regulacji prawnych oraz dokładnych badań wpływu na ludzki organizm, fakt obecności związków perfluorowanych w życiu Polaków jest prawie niedostrzegalny.
Pomimo unijnych przepisów zakazujących produkcji PFAS na całym kontynencie, problem ich obecności w ziemi oraz wodach gruntowych w dalszym ciągu pozostał nierozwiązany. Przewiduje się, że kwestią czasu jest, gdy przepisy dotyczące konieczność remediacji PFAS i ich pochodnych zostaną wprowadzone.
Mimo iż obecnie nie powstały jeszcze odpowiednie akty prawne dotyczące remediacji związków PFAS z ziemi i wód gruntowych, to nie można wykluczyć możliwości ich stworzenia.
Załóżmy, że takowe zostaną sporządzone, co wtedy?
Doświadczenie Arcadis
Firma Arcadis jest jednym z pionierów na rynku europejskim w walce z zanieczyszczeniem PFAS. Skutecznie wykorzystuje efektywne metody oraz wiedzę doświadczonych ekspertów, skupionych w międzynarodowych zespołach, specjalizujących się w oczyszczaniu ziemi i wód podziemnych ze związków perfluorowanych. 14 lat temu przeprowadzono pierwsze projekty remediacyjne na terenie Belgi, Niemczech i Wielkiej Brytanii. Obecnie firma może pochwalić się ponad 75 wykonanymi projektami, na 300 obszarach, w 12 krajach na całym świecie.
Proces remediacji gruntów i wód podziemnych przeprowadzany jest w możliwie najbardziej skuteczny i relatywnie niskokosztowy sposób. Oczyszczanie ziemi wykonuje się przy użyciu węgla aktywnego oraz metody soil washing tj. przepłukiwania gleby. W przypadku wód podziemnych najskuteczniejszym rozwiązaniem okazują się filtry węglowe, które najefektywniej wychwytują i wiążą cząstki PFAS. Oczyszczona w ten sposób woda trafia z powrotem do miejsca, z którego została wypompowana.
Wieloletnia praktyka Arcadis w dziedzinie remediacji gruntów oraz wód podziemnych ze związków PFAS z całą pewnością pozwoli sprostać ekonomicznym, technicznym i logistycznym wyzwaniom w przypadku wystąpienia potrzeby przeprowadzenia jej na terenie Polski.