Ondeugend of vrijgevochten?

“Renneke wie altyd ûndogens en ik wie altyd leaf”, vertelt mijn oudtante vaak. Renneke is mijn beppe en was volgens mijn oudtante altijd ondeugend en had daarmee regelmatig een schop te pakken. Mijn beppe ken ik als een vrouw die weet wat ze wil en er altijd alles aan deed om dit waar te maken. Ze zegt ook alles wat op haar hart ligt al is dit niet altijd met evenveel tact. Ik herinner mij dat ik een nieuw horloge had gekocht en beppe zei “dat ze ‘m lelijk vond, dat ze zich altijd netjes gedraagt, maar dat ze voortaan zou doen en zeggen wat zij wilde”. Dat was voor ons natuurlijk niet nieuw, ze heeft haar hele leven nooit anders gedaan. Maar of dat nou ondeugend was en je daarvoor straf verdient? Een paar gebeurtenissen in haar leven geven een impressie van deze ‘ondeugendheid’ maar geven mij vooral een gevoel van trots.

Doen wat jij wilt

Beppe groeide op in een streng gereformeerd gezin. Als oudste dochter mocht zij niet naar school, moest zij zorgen voor haar jongere broers en zussen, moeder helpen en gehoorzamen aan de wetten van de bijbel. Op 20-jarige leeftijd is mijn ‘onhandelbare’ beppe uiteindelijk uitgehuwelijkt aan een man, die in het naastgelegen dorp geen vrouw kon vinden vanwege zijn zwakke gezondheid (scoliose). Een huwelijk dat gedoemd was te mislukken. Voor haar een vlucht uit huis, want ze kon eindelijk doen en laten wat ze zelf wilde. Zoals het eten van de armeluiskost sûpengrottenbrij, de Friese gortepap, die ze thuis nooit kreeg. Dag na dag maakte ze dit als toetje tot haar man in opstand kwam. Mondig en onbevreesd als ze was, beet beppe van zich af en kieperde de pan leeg over z’n hoofd, waarna hij voor een paar dagen naar zijn moeder vertrok. Ondeugend? Een tikkeltje, ik vind het vooral dapper dat ze in die tijd zo voor zichzelf durfde op te komen.

Opkomen voor jezelf

Op 22-jarige leeftijd werd mijn moeder Sjoukje geboren en niet veel later volgde nog een meisje, Rudi. Zij was een rhesusbaby en kwam zwaar gehandicapt ter wereld. Na een maand of negen vond mijn beppe haar levenloos in de wieg. Een hel voor iedere moeder. Ruimte en tijd voor verdriet en rouw mocht er niet zijn. Thuisgekomen na de begrafenis had haar moeder de hele babykamer leeggehaald en de spullen verruild voor een sanseveria, want “je maakt gewoon een nieuwe baby”. De ouderling van de kerk vertelde dat het haar eigen schuld was, een straf van god voor haar zonden. Ook dit liet beppe niet over haar kant gaan. Nadat ze had gevraagd wat de ouderling dan wel niet had gedaan om een kind met een waterhoofd te verdienen, was ze niet meer welkom in de gereformeerde gemeenschap. Ondeugend? Tsja, netjes is het misschien niet, maar wederom kwam ze op voor haarzelf. De sanseveria is overigens nooit meer verdwenen uit haar leven, dit was het symbool voor ‘iets levend kunnen houden’.

Kies voor je eigen geluk

In de jaren zestig werd mijn beppe ten minste niet met de nek aangekeken. In de tijd van vrijheid en blijheid moest alles kunnen en gezegd worden. Daarin stond ze niet alleen. In die tijd leerde ze mijn pake kennen, want mijn biologische pake heb ik nooit gekend. Nadat beppe haar man in zeer intieme posities aantrof op de bank met de toenmalige vrouw van mijn pake zijn zij uiteindelijk ook bij elkaar gekomen. Partnerruil, hoe modern was dat! Ondeugend? Ja, van haar man, maar mijn beppe koos vervolgens ook voor haar geluk. 

Beppe en pake deelden lief, leed, gebroken gezinnen en armoede. Ook door de torenhoge alimentatie die hij aan zijn overspelige vrouw moest betalen. Een moeilijk bestaan, waarvan ik pas onlangs de details kwam te weten. Tot die tijd was ik onbewust van hun verleden en waren mijn pake en beppe gewoon mijn grootouders. Degenen die ons verwenden. Boterham met hagelslag? Hoppakee het hele pak hagelslag erop. Toetje? Een monapudding per persoon, afgeprijsde puddinkjes, dat wel. Mijn pake en beppe waren koopjesjagers ten top. Handelen en afdingen konden zij als de beste. Is de bank aan vervanging toe? Pake en beppe kwamen dan binnen no-time aan met een exemplaar in nieuwstaat voor een bedrag waar je niet eens een maaltijd voor kan bereiden. 

Van ondeugend naar vrijgevochten

Wat had zij een ander leven gehad als ze niet 80 jaar geleden geboren was, maar net als ik 30 jaar geleden. Wat een leed had haar dan bespaard gebleven. Mogen kiezen, studeren, verdriet hebben en ontwikkelen wat je leuk vindt. Ik prijs mijzelf gelukkig dat ik wel die kansen heb. Mijn beppe is geen makkelijk vrouw. Een tikkeltje ondeugend, maar ze is volgens mij beter te beschrijven als vrijgevochten. Iets wat nog steeds in onze wereld op veel plaatsen voor vrouwen geen wenselijk gedrag is. In veel landen wordt vrijgevochtenheid nog steeds geassocieerd met ondeugend- of ongehoorzaamheid. Helaas is zoiets pas vaak achteraf voor buitenstaanders te zien. 

Wie wil ik zijn?

Door haar alzheimer en vergevorderde stadium van kanker maken we met elkaar nu onze laatste herinneringen. Ik weet dat ik haar straks ontzettend ga missen. Mijn beppe is voor mij het toonbeeld van vrijgevochtenheid. Ik zie haar vrijgevochtenheid in elk geval terug in mijn moeder en zus. Op de vraag welke eigenschap mijn man graag van mij terug zou willen zien in onze kinderen antwoordde hij: “het weten wat je wilt, en dit ook waarmaken”. Blijkbaar wakkert ook het vrijgevochtenvuur in mij. Privé kan ik hier goed mee uit de voeten, carrièrewijs kan ik hier nog veel in winnen. Weten wat je wilt en dit waarmaken, zonder ondeugend, ongehoorzaam of kwetsend over te komen, vind ik nog best een kunst. Mijn zwangerschapsverlof begint nu, dus dat betekent voorlopig ook tijd en ruimte om na te denken hoe ik dit kan verbeteren. Eind mei hoop ik daar een antwoord op te hebben. Blijf gezond en tot ziens!